یکی از مواردی که در حوزه ساختمان سازی به منظور چسباندن مصالح مختلف به یکدیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد ملات است. این ماده چسبنده خمیری شکل یکی از پرکاربردترین مواد در ساخت‌و‌ساز است.
این ماده از دو جز چسباننده و پر کننده تشکیل شده که بیشترین حجم آن را ماده پر کننده در بر می‌گیرد. در تولید ملات، افزودنی‌هایی نظیر روان کننده‌ها, حباب‌ساز‌ها و موادی که مدت زمان گیرش ملات را به حداقل می‌رسانند مورد استفاده قرار می‌گیرند. علاوه بر این مواد از آب بندکننده‌ها، مواد رنگی، مواد نگهدارنده آب و افزودنی‌های پوزولانی به منظور افزایش کارایی ملات نیز استفاده می‌شود. ملات‌ها به انواع زیر دسته‌بندی می‌شوند:
ملات گل و کاهگل
ملات گل و کاهگل از جمله قدیمی‌ترین ملات ها هستند که در اکثر خانه‌های قدیمی و خشت و گلی روستایی مورد استفاده قرار می‌گیرند. ماده چسباننده این ملات، خاک رس است و برای ساخت آن یک آخوره را با آب پر کرده و خاک رس را در آن می‌ریزند تا آب را به خود جذب کند. سپس ملات را ورز داده و استفاده می‌کنند. از جمله معایب ملات گل و کاهگل جمع شدن و ترک خوردن آن پس از خشک شدن است اما با افزودن کاه به آن می‌توان مانع از ترک خوردگی شد. این ملات نوعی عایق حرارتی به شمار می‌آید و وزن سبکی دارد. به دلیل خاصیت عایق بودن, این ملات در اندودکاری سقف شیروانی به کار می‌رود و مانع از خروج گرمای خانه می‌شود. علاوه بر آن برای آب‌بندی خانه‌ها نیز می‌توان از این ملات استفاده کرد.
ملات گچ
ملات گچ از ترکیب آب و گچ به دست می‌آید و زمان گیرش آن کوتاه است. به منظور جلوگیری از گیرش سریع گچ در حین کار به آن خاک رس، خمیر آهک و سریشم نجاری می‌افزایند و مدت زمان گیرش آن را طولانی‌تر می‌کنند. از ملات گچ به منظور سفیدکاری ساختمان استفاده می‌شود که در صورت عدم رنگ‌آمیزی اثری سفید رنگ در صورت تماس با اجسام به جای می‌گذارد. علاوه بر سفیدکاری ساختمان برای اندودکاری سقف‌های کاذب نیز از این ملات استفاده می‌شود.
ملات گچ و پرلیت
ملاتی که از گچ و پرلیت منبسط تولید می‌شود یک عایق صوتی و حرارتی است که در صورت استفاده در ساختمان‌سازی از نفوذ آتش به بتن فولادی و اسکلت ساختمان ممانعت کرده و مانع از انتشار آن می‌شود.
ملات گچ و آهک
این ملات برای استفاده در مناطق مرطوب ایده‌آل است زیرا آهکی که در ملات به کار رفته گاز کربن هوا را جذب کرده و به ماده‌ای سخت تبدیل می‌شود که مقاومت بالایی در برابر نفوذ آب و بخار دارد.
ملات گچ و خاک
برای ساخت این ملات گچ و خاک رس را با هم ترکیب می‌کنند. این ملات در طاق سازی، تیغه سازی و در اندودکاری به عنوان لایه آستر مورد استفاده قرار می‌گیرد. مدت زمان گیرش این ملات از ملات گچ خالص کمتر است.
ملات گچ و ماسه
این ملات از ترکیب ماسه ریز دانه با گچ به دست می‌آید. از موارد استفاده از این ملات می‌توان به زیرسازی اندودها در مناطقی که ماسه‌های ساحلی یا رودخانه ای فراوان هستند اشاره کرد.
ملات ماسه و آهک
ملات ماسه و آهک برای سخت شدن به دی اکسید کربن هوا نیازمند است به همین دلیل از آن برای اندودکاری سطوح استفاده می‌کنند. در این ملات از ماسه به عنوان ماده پرکننده و از آهک به عنوان ماده چسباننده استفاده می‌شود. نکته‌ای که در استفاده از این ملات باید مورد توجه قرار گیرد این است که آن را باید تا زمان گیرش مرطوب نگه داشت. به دلیل همین قابلیت ملات آهکی را می‌توان در مناطق مرطوب نیز استفاده کرد.
ملات ماسه، سیمان و آهک
این ملات از سه عنصر ماسه، آهک و سیمان تولید می‌شود. این سه عنصر با نسبت‌های مختلف در این ملات به کار می‌روند و رایج‌ترین آنها یک حجم آهک، یک حجم سیمان و 6 حجم ماسه به همراه آب است. در این ملات حجم ماده پرکننده باید 3 برابر ماده چسباننده باشد زیرا در صورت کم بودن این مقدار، ملات در اثر جمع شدگی ترک بر می‌دارد و در صورت بیشتر بودن آن، ملات کارایی لازم را نخواهد داشت.
ملات ماسه و سیمان
ملات ماسه و سیمان از جمله مقاوم‌ترین و پرکاربردترین ملات‌های ساختمانی محسوب می‌شود. ماده پرکننده این ملات ماسه و ماده چسباننده آن سیمان پرتلند است. خاک رس، سولفات و مواد آلی در ملات ماسه و سیمان به مقدار خیلی کم استفاده می‌شوند زیرا خاک رس اطراف ذرات سیمان، دوغاب ایجاد می‌کند و مانع از چسبیدن سیمان به آن می‌شود. سولفات‌ها نیز ملات را متلاشی می‌کنند و مواد آلی مدت زمان گیرش ملات را افزایش می‌دهند. این ملات اگر در سطوح گسترده و بندکشی‌ها مورد استفاده قرار گیرد جمع شده و ترک می‌خورد که این یکی از عیوب ملات ماسه و سیمان محسوب می‌شود.
ملات‌های سیمان پزولانی و آهک پوزولانی
مواد پزولانی به خودی خود قابلیت چسبندگی ندارند، بنابراین در صورت ترکیب با آهک و آب در یک درجه حرارت معمولی سیمان ایجاد می‌کنند. برای تولید ملات‌های سیمانی می‌توان از سیمان یا آهک پوزولانی به جای سیمان پرتلند استفاده کرد. این ملات در برابر حمله مواد‌شیمیایی و سولفات‌ها پایداری خود را حفظ می‌کند و جز ملات‌های دیرگیر به حساب می‌آید. اصولاً از این نوع ملات در مکان‌هایی که احتمال حمله سولفات‌ها وجود دارد استفاده می‌شود.
ملات سیمان بنایی
برای تولید این ملات سیمان پرتلند معمولی را با مواد پرکننده مانند پودر سنگ آهک، دافع آب، مواد حباب ساز و مرطوب‌کننده ترکیب می‌کنند. از ویژگی‌های ملات سیمان بنایی کارایی بالا، ترک خوردگی و جمع شدگی ناچیز آب نگهداری و خاصیت خمیری خوب هستند. این ملات برای ساختمان سازی و ساخت بناهایی که مقاومت آنها چندان حائز اهمیت نیست استفاده می‌شود.
ملات گل و آهک
این ملات مانند ملات گل در مناطق مرطوب و روستایی استفاده می‌شود. از معایب این ملات می‌توان به ترک خوردگی بعد از خشک شدن و آب شستگی اشاره کرد. برای رفع این مشکل به خاک آهک می‌افزایند. آلومین و سیلیس خاک رس در حضور آب با آهک ترکیب می‌شوند، در نتیجه ملات در مقابل آب شستگی و وارفتگی مقاوم می‌شود.