آیین‌های تاسوعایی؛ از مشعل گردانی و تخته زنی تا پخت نان مخصوص نذری
به گزارش اهرامروز، ماه محرم که ماه اثبات عشق و ارادت به سید و سالار شهیدان است در همه نقاط مختلف کشورمان و سایر کشورهای اسلامی گرامی داشته می‌شود و آیین‌های خاصی در این ماه و به‌خصوص دهه اول آن و روز تاسوعا و عاشورا برگزار می‌شود.
آیین‌های عزاداری ماه محرم همه‌ساله در تبریز و شهرهای آذربایجان شرقی با شور و شوق خاص مردم برگزار می‌شود و عاشقان آن حضرت ارادت و تجدید میثاق خود را هرسال در قالب عزاداری مستحکم‌تر می‌کنند.
در ماه محرم که ماه سوگواری، گرامیداشت یاد و خاطره امام حسین (ع) و زدودن زنگار از روح و جان آدمی است تمامی نقاط آذربایجان شرقی با پرچم‌ها و نمادهای مختلف عزای حسینی پوشیده و آیین‌های عاشورایی با شور و شوق خاصی برپا می‌شود.
اوج عزاداری‌های ماه محرم به تاسوعا و عاشورا بازمی‌گردد که در روستاهای و شهرهای مختلف آیین‌های مختلفی برگزار می‌شود.
گفتنی است آیین‌های عزاداری تیمچه مظفریه تبریز، مشعل گردانی روستای شیشوان عجب‌شیر، تخته زنی روستای فیروز سالار آذرشهر، شاخسی- واخسی(شاه حسین- وای حسین) تبریز، علم‌گردانی روستای سیه سران جلفا، شبیه‌خوانی شهر بخشایش، علم بندی شهرستان مراغه و شمع گذاری (شمع پایلاما) ازجمله آیین‌های عاشورایی هستند که تاکنون از آذربایجان شرقی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌اند.
شبیه‌خوانی مراسمی در وصف دلاور مردی‌های علمدار کربلا
مراسم شبیه‌خوانی مخصوص روز تاسوعا بیشتر پیرامون شرح‌حال و سخنان حضرت ابوالفضل العباس علمدار کربلا برگزار می‌شود و در بیشتر شهرها و روستاها هرساله شاهد برگزاری این‌چنین مراسم‌هایی هستیم.
مضمون شبیه‌خوانی رویارویی دو نیروی خیر و شر یا نیکی و بدی است و به‌نوعی ریشه در بنیان فکری، مذهبی و اعتقادی ایرانیان دارد و برگزاری آن در روز تاسوعا و عاشورا نیز تقابل بین حق و باطل است تا مردم به‌خوبی با برخی صحنه‌های کربلا آشنا شوند.
شبیه‌خوانی گونه‌ای از تعزیه است که درواقع مفهوم عزاداری و سوگواری را دربردارد. در این مراسم دو گروه یکی به گروه امام حسین و دیگری به گروه شمر معروف هستند، برابر هم قرار می‌گیرند و وقایع عاشورا بازخوانی می‌شود.
«پولکه» سنتی‌ترین مراسم تاسوعا در شیشوان عجب‌شیر
مراسم سنتی مذهبی پولکه یا مشعل گردانی در مناطقی چون روستاهای شیشوان عجب‌شیر و همچنین برخی نقاط بناب با شور و شوق خاصی برپا می‌شود.
«پولکه» سنتی‌ترین مراسم تاسوعا در شیشوان عجب‌شیر است. در این مراسم یک مشعل اصلی بزرگ در وسط میدان اصلی و در جلوی مسجد اعظم شهر یا روستا افروخته می‌شود تا مردم به گرد آن جمع شوند.
پولکه از منحصربه‌فردترین مراسم‌های عزای حسینی بخشی از مناطق آذربایجان است که نظیر آن در سایر مناطق شیعه‌نشین جهان برگزار نمی‌شود.
بعدازآن که مشعل اصلی در وسط میدان قرار گرفت مشعل‌های کوچک دیگری که متعلق به یک محله است، توسط دیگر عزاداران به میدان اصلی آورده می‌شود.
پس‌ازآن این مشعل‌ها را با زنجیرهای بلندی در دست با آتش مشعل اصلی روشن می‌کنند و بر سر عزاداران می‌گردانند که در این هنگام گویی بر آسمان، گوی‌های آتشین در پرواز هستند که فضایی غریب را می‌آفریند.
تخته زنی عزاداری مختص روستای فیروز سالار
«تاختاچالانار» و یا همان تخته زنی مراسم عزاداری ویژه‌ای است که همه‌ساله در ایام عزاداری محرم و روز تاسوعا در روستای فیروز سالار آذرشهر برگزار می‌شود و از قدیم‌الایام مراسمی برای عرض ارادت مردم این منطقه به ساحت مقدس سید و سالار شهیدان بوده است.
در این مراسم عزاداران شرکت‌کننده هرکدام دو صفحه تخته‌ای در دست می‌گیرند و با دسته‌بندی در خیابان‌ها، از این تخته‌ها به‌جای طبل و سنج استفاده می‌کنند.
گفتنی است این مراسم در شهر ایلخچی نیز برگزار می شود.
شاخسی- واخسی(شاه حسین- وای حسین) عزاداری خیابانی
از قدیمی‌ترین مراسم عزاداری و منحصربه‌فرد آذری‌ها مراسم شاخسی-واخسی است.
شاه حسین گویان نوعی مراسم مذهبی است که در ایام ماه محرم در بیشتر نقاط آذربایجان و به‌طور گسترده در تبریز و سایر شهرها برگزار می‌شود.
این مراسم از چند روز مانده به ماه محرم تا شب تاسوعا ادامه می‌یابد. در زبان ترکی آذربایجانی، مردم به این مراسم «شاخسی» می‌گویند که کوتاه شدهٔ واژهٔ «شاه‌حسین» است.
این مراسم از آن نظر منحصربه‌فرد هست که در هیچ کجای دنیا غیر از آذربایجان برگزار نمی‌شود.
این مراسم تقریباً درهمه شهرها و روستاهای آذربایجان برگزار می‌شود. در این نوع عزاداری جمعی از مردان از پیر و جوان گرفته تا میان‌سال و کودک، شانه در شانه هم قرارگرفته و در صف‌های طویل، طول خیابان و محله را طی می‌کنند.
آن‌ها چوب‌هایی که نماد شمشیر هستند در دست دارند و یا حسین یا حسین گویان با سرور و سالار شهیدان بیعت می‌کنند.
در برخی دسته‌ها، از طبل‌های بزرگ و کوچک و سنج و شیپور برای حفظ ریتم آهنگ نوحه‌ها استفاده می‌شود.
آیین توزیع شمع در عصر روز تاسوعا
نذر شمع، به‌ویژه در غروب تاسوعا از سنت‌های دیرینه مردم مناطق مختلف آذربایجان شرقی است. در این ایام آن‌هایی که نذر کرده‌اند ۴۱ شمع را در ۴۱ مسجد برمی‌افروزند تا نشانه‌ای از روشنی و روشنایی باشد. شمع مایه روشنایی است، می‌سوزد و نور می‌بخشد و بر ظلمت و تاریکی فایق می‌آید.
روشن کردن شمع در شهرهای تبریز، مراغه، اهر و مرند رواج بیشتری دارد و شاید یکی از فلسفه‌های این امر ایجاد روشنایی در شب‌های تاریک عزاداری و مرثیه‌خوانی باشد.
به تعبیر برخی در شب تاسوعا مردم به‌صورت نمادین با برافروختن شمع چادرهای امام حسین(ع) ویارانش را از تاریکی درمی‌آورند.
پخت نان مخصوص نذری در شهر تیمورلو
پخت نان مخصوص نذری یکی دیگر از آیین‌های مخصوص روز تاسوعا است که بیشتر در شهر تیمورلو رواج داشته و زنان خانواده از بامداد تاسوعا اقدام به پختن این نان‌های مخصوص که شکل مشابهی نیز دارند می‌کنند و در ظهر تاسوعا در مسجد اقدام به پخش این نذری‌ها می‌کنند.
این رسم جالب در شهر تیمورلو رواج دارد و حتی از شهرهای دیگر نیز برای خوردن این نذری‌ها به این منطقه می‌آیند.
«علم بندی» مراغه با قدمتی چند صدساله
مراسم سوگواری علم بندی مراغه که هرسال در محرم در این شهرستان برگزار می‌شود، به‌عنوان یک اثر معنوی در فهرست میراث فرهنگی کشور قرارگرفته است و قدمتی چند صدساله دارد.
این شیوه عزاداری که همه‌ساله باشکوه بسیار و حضور گسترده مردم برگزار می‌شود، باگذشت زمان‌های بسیار همچنان شکل سنتی خود را حفظ کرده است.
هر یک از محلات شهرستان مراغه مانند محله چهل پا، بیرون قلعه و محله شجاع الدوله در این روز، یک علم را آذین بسته و در میان میدان آن محله افراشته می‌کنند. علم میدان دروازه که از قدمت و شهرت بیشتری در میان علم‌های این شهرستان برخوردار است با بیش از ۴۰ متر ارتفاع در این روز با پارچه‌های رنگی آذین‌شده و در این محله افراشته می‌شود.
عزاداری ویژه در بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده جهان با قدمتی ۵۰۰ ساله
عزاداری در بازار تبریز به‌عنوان بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده جهان قدمتی بیش از ۵۰۰ سال دارد.
این عزاداری از دوران صفویان تا به امروز ادامه داشته و همواره در ماه محرم بزرگ‌ترین بازار مسقف جهان در ایام سوگواری امام حسین(ع) رخت سیاه بر تن می‌کند.
اینجا فقط یک بازار معمولی خریدوفروش نیست، بازاریان و کسبه‌اش در همه‌روزه‌ای خاص سال پیش‌قدم هستند، از احسان و نذری دادن در ماه مبارک رمضان و تهیه جهیزیه برای دختران نیازمند گرفته تا برگزاری مراسم‌های عزاداری در ماه محرم و صفر و تدارک دیدن سفره‌های نذری در طول سال، همه و همه در این بازار انجام می‌شود.
هیئت‌های زیادی مایل هستند که در دو روز تاسوعا و عاشورا در بازار به عزاداری بپردازند و برای همین باید آن‌ها ابتدا ثبت‌نام کنند و بعد از قرعه‌کشی ترتیب ورود هیئت‌ها به بازار برای عزاداری مشخص شود.
قبل از روز تاسوعا و عاشورا مراسم نوبت‌بندی دسته‌ها حسینی محلات تبریز در بازار تاریخی این شهر و توسط هیات امنای بازار برگزار می‌شود و ساعات دقیق ورود دستجات به بازار مشخص می‌شود.
بعد از مشخص شدن برنامه‌ها و زمان‌بندی هیات ها در روز تاسوعا و همچنین عاشورا هیات ها به‌نوبت وارد بازار می‌شوند و عزاداری می‌کنند.
یکی دیگر از نکات جالب بازار تبریز در ماه محرم پذیرایی عزاداران در حجره‌ها است، بازاریان و کسبه از روزها قبل فضای مغازه‌ها را برای پذیرایی و پخش نذری در بازار و در بین عزاداران فراهم می‌کنند.
انتهای پیام/مهر