به گزارش سایت پولی مالی، تعاریف زیادی برای فساد ارایه شده است از جمله به ستم گرفتن مال کسی، تباهی، گزند و زیان؛ اما تعریف اصطلاحی فساد دارای معانی کمی متفاوتی است. از جمله تعاریف زیر:
فساد در قانون هرگونه فعل یا ترک فعلی است که توسط هر شخص حقیقی یا حقوقی به صورت فردی، جمعی یا سازمانی که عمدا و با هدف کسب هرگونه منفعت یا امتیاز مستقیم و غیر مستقیم برای خود یا دیگری، با نقص قوانین و مقررات کشوری انجام پذیرد یا ضرر و زیانی را به اموال، منافعیا سلامت و امنیت عمومی و یا جمعی از مردم وارد کند .نظیر رشاء، ارتقاء، اختلاس، تبانی، سو استفاده از مقام و موقعیت اداری، سیاسی، امکانات یا اطلاعات، دریافت و پرداخت‌های غیرقانونی از منابع عمومی و انحراف از این منابع به سمت تخصیص‌های غیرقانونی، جعل، تخریب یا اختفاء اسناد و سوابق اداری و مالی. از این تعاریف نمونه‌هایی از تعاریف در خصوص فساد بود. فساد در مقابل صلاح است. فساد خارج شدن از عدالت است.
انواع فساد چیست؟
براساس حوزه‌های وقوع فساد، می‌توان انواع آن را به شرح زیر برشمرد:
1- فساد اقتصادی
2- فساد سیاسی
3- فساد اعتقادی
4- فساد اخلاقی
5- فساد اجتماعی
6- فساد اداری
فساد مصادیقی از جمله اختلاس، رشاء (رشوه دادن) و ارتقاء (رشوه گرفتن)، رانت خواری، باند بازی، انحراف اعتقادی و فکری، رذایل اخلاقی، روابط ناسالم اداری و ... را شامل می‌شود.
عوامل ایجاد فساد چیست؟
با توجه به تعاریف و مصادیق بیان شده در خصوص فساد و نیز مبانی علمی مرتبط مانند مبانی مدیریتی، رفتار سازمانی و روان شناسی عوامل اصلی ایجاد و بروز و ظهور فساد را می‌توان اینگونه بیان کرد:
1- عدم وجود کنترل درونی (عدم وجود تقوی و پرهیزکاری)
2- احساس بی نیازی (احساس بی‌نیازی عاملی است که باعث طغیان و فساد می‌شود)
3- احساس عدم وجود کنترل بیرونی و مشاهده (فرد خود را بی قید و بند و آزاد می‌داند)
4- احساس عدم بازخواست (فرد خود را از مواجه یا بازخواست و تنبیه مصون می‌داند)
5- عدم وجود ضنمانت‌های اجرایی لازم (باعث تجری و عصیان خلافکاران و مفسدان می‌شود)
6- توجیهات ذهنی بی‌اساس و عذر تراشی‌های جاهلانه (فرد به دنبال بهانه تراشی و عذر تراشی است)
7- عدم اطلاع از قوانین لایتغیر جهان هستی (فرد فکر می‌کند با هر وسیله‌ای برای رسیدن به اهدافش می‌تواند بهره ببرد).
راه‌های مقابله با فساد چیست؟
به قول بزرگی «با موعظه نمی‌توان کشور را اداره کرد» البته ذکر و موعظه لازم است ولی کافی نیست. تهیه و ابلاغ کتب و قوانین، بایدها و نبایدها و تعیین میزان و شاخص برای مقابله با فساد مورد نیاز هستند. برای اداره امور یک مجموعه و سازمان از حد کوچک آن مانند خانواده گرفته تا در حد عالی آن مانند کشور ایجاد، توسعه و بهینه‌سازی سیستم‌ها و نظامات یک امر ضروری برای تبدیل موعظه‌ها و ذکرها به عمل و اجرا است. در این رابطه فعالیت‌های با ارزشی در لایه‌های نرم افزاری و سخت‌افزاری نیز به انجام رسیده است که قوانین و مقررات حاکم بر موضوعات اداری و سازمانی و غیره را به صورت تولید محتوا در اختیار افراد می‌گذارد.
ولی همین کارهای انجام شده بسیار کمتر از نیاز امروز جامعه ما در این محضر است. لذا نیاز داریم به تولید نظامات و تیم‌ها برای تبدیل ایده‌ها و فکرها و موعظه‌ها، به عمل و اجرای آنها، عدم وجود نظامات و تیم‌ها باعث ایجاد سستی و خلل و نهایتا نفوذ مفسدان در امور می‌شود.
پس به این موضوع می‌رسیم که ایجاد سیستم و نظام برای کنترل فساد ضروری است اما باید آن را با منابع انسانی کارآمد و دارای شاخص‌های لازم تکمیل و کامل کرد. به عبارت دیگر سیستم بدون کادر مناسب و مجرب، بی خاصیت و کم خاصیت است.
فهرست عوامل مقابله با فساد
1- سیستم‌سازی: تعیین فرایندهای کاری مستند، معقول و منطقی، اصلاح ساختار و سازمان، ایجادنظارت و ارزیابی، ایجاد سیستم ارزشیابی، تعیین مجازات‌های بازدارنده، تعیین شاخص‌های انتصاباتی، تعیین شاخص‌های انتخاباتی، ایجاد سیستم‌های شاخص مدار برای انتخابات و انتصابات.
2- کادرسازی: تربیت منابع انسانی، اولویت بندی در مبارزه با فساد: الویت‌بندی در مبارزه با فساد یک ضرورت است چرا که باید از مفاسد الویت‌دارتر شروع کرد تا بسیاری از مفاسد معلول خود به خود نابود شوند. اولویت‌بندی موضوعی و اولویت‌بندی سلسله مراتبی از این موضوعات مطروحه به این نتیجه می‌رسیم که مبارزه با فساد در درون هر سیستمی به عنوان یک امر سلبی، بازدارنده دو اکسینه کننده سیستم دارای ضرورت زیاد است.
هر چه رسالت و ماموریت مجموعه مهم‌تر باشد، مبارزه با فساد از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود. برای مبارزه با فساد باید عوامل شکل‌گیری و ایجاد آن را نشانه گرفت و در مراحل اولیه از تشکیل آن جلوگیری کرد.
تاثیر FATF بر فساد در ایران
پولشویی گر چه از آغاز تمدن بشری روی کار آمدن حکومت‌ها برای فرار از مالیات انجام می‌گرفت اما در قرن بیستم با قانون ممنوعیت الکل در آمریکا و افزایش قاچاق مواد مخدر در سطح جهان به تبع آن، افزایش میزان پولشویی در سطح جهان، دولت‌های عضو گروه هفت تصمیم گرفتند تا کار گروهی برای مقابله با پولشویی تشکیل دهند. به همین جهت گروه اقدام مالی یا FATF برای مبارزه با مشکل روبه رشد پولشویی در سال 1989 تاسیس شد.
پولشویی به درآمدهای حاصل از جرایمی چون قاچاق مواد مخدر، ارتقاء و اختلاس با درآمدهای نامشروع دیگر در هم می‌آمیزد و منشاء غیرقانونی آنها شناخته می‌شود. گاهی اوقات پولشویی برای کتمان درآمدها و فرار از مالیات است.
پولشویی در سال‌های نزدیک پیچیده‌تر شده است و روش‌های متفاوتی دارد، خرید کالاهای کوچک با پول‌های کثیف یا حتی نقل و انتقال فیزیکی پول نقد.
پولشویی جرمی فراملی است که در اقتصاد جامعه جهانی موثر است، به طوری که هم محل ورود پول به تیم و هم محل برداشت پول را تحت تاثیر قرار می‌دهد. کشور ما نیز برای اولین بار در سال 1388 در لیست این کار گروه قرار گرفت.
به همین منظور دولت جمهوری اسلامی برآن شد تا لایحه‌ای مبنی بر مقابله با تامین مالی تروریسم تحویل مجلس شورای اسلامی دهد. در این قانون آمده که؛ اعمالی که افراد، گروه‌ها یا سازمان‌های آزادی بخش برای مقابله با اموری از قبیل سلطه، اشغال خارجی، استعمار و نژاد پرستی انجام می‌دهند، از مصادیق اقدام تروریستی موضوع این قانون نیست و تعیین مصداق گروه‌های تروریستی و سازمان‌های مشمول این تبصره بر عهده شورای عالی امنیت ملی است.
در سال‌های اخیر با تلاش‌های گسترده در مورد همگام شدن دولت با توصیه نامه‌های کار گروه FATF در سال 2016 ایران از لیست این کار گروه خارج شد. علی‌رغم انتقادات متفاوت و نظرات مختلف در مورد گروه ویژه اقدام مالی، این کار گروه کوشیده است تا مبادلات مالی سراسر جهان را شفاف کند تا باعث کندی یا توقف روند انجام پولشویی شود. کشور ما ایران نیز عمده فعالیت‌های فنی را مطابق استانداردهای جهانی اعمال کرده و لوایح مورد نیاز برای تبدیل شدن این لوایح به قانون را نیز آماده کرده است. این امر می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر تسهیل تبادلات بانکی کشورمان بگذارد.
نویسنده: نادر حسن پور